هیدروسفالی وضعیتی است که با تجمع مایع در بطن‌های مغز، که فضاهای توخالی در مغز هستند، بروز می‌یابد. این مایع اضافی بطن‌ها را بزرگ می‌کند و بر مغز فشار وارد می‌کند. به طور معمول، مایع مغزی نخاعی از طریق بطن‌ها جریان می‌یابد و مواد مغذی مغز و ستون فقرات را فراهم می‌کند. با این حال، هنگامی که مقدار بیش از حد مایع مغزی نخاعی وجود داشته باشد، می‌تواند به بافت‌های مغز آسیب برساند و منجر به علائم مختلفی شود که بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارند. اگرچه هیدروسفالی می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما بیشتر در نوزادان و بزرگسالان 60 سال و بالاتر مشاهده می‌شود.
علائم هیدروسفالی
علائم هیدروسفالی بسته به سن فرد می‌تواند متفاوت باشد.
نوزادان
این علائم در نوزادان می‌تواند شامل تغییرات در اندازه سر، مانند بزرگ شدن غیر طبیعی سر یا افزایش سریع اندازه سر در نوزادان باشد. علاوه بر این، ممکن است یک برآمدگی یا یک ناحیه سفت در بالای سر مشاهده شود.
نشانه‌های فیزیکی هیدروسفالی شامل علائمی مانند تهوع و استفراغ، خواب‌آلودگی یا بی‌حالی، تحریک‌پذیری، کاهش اشتها، تشنج، و مشکلاتی در قدرت ماهیچه‌ها است.
کودکان
علائم فیزیکی مرتبط با هیدروسفالی در کودکان عبارتند از سردرد، اختلال بینایی که با تاری یا دوبینی مشخص می‌شود، حرکات غیرطبیعی چشم، افزایش اندازه سر در کودکان نوپا، خواب آلودگی یا بی حالی، تهوع یا استفراغ، مشکلات تعادل، کاهش اشتها، و مشکلات کنترل مثانه که منجر به تکرر ادرار می‌شود.
تغییرات رفتاری و شناختی که می‌تواند با هیدروسفالی رخ دهد شامل تحریک‌پذیری، تغییر شخصیت، کاهش عملکرد تحصیلی، و یا مشکلات مربوط به مهارت‌هایی مانند راه رفتن یا صحبت کردن است.
افراد جوان
علائم معمول مشاهده شده در این گروه سنی شامل سردرد، بی حالی یا سستی، اختلال در هماهنگی یا تعادل، از دست دادن کنترل مثانه یا تکرر ادرار، مشکلات بینایی و کاهش حافظه، تمرکز و سایر توانایی‌های شناختی است که به طور بالقوه می‌تواند بر عملکرد شغلی تأثیر بگذارد.
افراد بزرگسال و مسن
در افراد 60 ساله و بالاتر، علائم شایع هیدروسفالی شامل بی اختیاری ادرار یا تکرر ادرار، اختلال حافظه، کاهش تدریجی سایر عملکردهای شناختی و توانایی‌های استدلال، مشکل در راه رفتن و همچنین تعادل ضعیف است.
بیشتر بخوانید: درمان تومور مغزی
دلایل ابتلا به هیدروسفالی
هیدروسفالی به دلیل عدم تعادل در تولید مایع مغزی نخاعی و جذب آن در جریان خون رخ می‌دهد. تولید مایع مغزی نخاعی در بافت‌های پوشاننده بطن‌های مغز صورت میگیرد. سپس از طریق کانال‌های داخل بطن گردش می‌کند. در نهایت، مایع به فضاهای اطراف مغز و ستون فقرات حرکت می‌کند. حالت اولیه جذب از طریق رگ‌های خونی در بافت‌های سطح مغز اتفاق می‌افتد.
مایع مغزی نخاعی عملکردهای مهمی دارد، از جمله:
- شناور کردن مغز در جمجمه و برداشتن فشار از روی بافت‌های مغز
- داشتن عملکردی به عنوان یک بالشتک برای محافظت از مغز در برابر آسیب‌های احتمالی
- حذف مواد زائد تولید شده توسط فرآیندهای متابولیک مغز
- تسهیل گردش مایع مغزی نخاعی بین حفره مغز و ستون فقرات (این جریان مداوم به حفظ فشار پایدار در مغز کمک می‌کند و تغییرات فشار خون را تطبیق می‌دهد)
تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی در بطن‌ها می‌تواند به یکی از دلایل زیر رخ دهد:
دلیل اصلی مقدار بیش از حد مایع مغزی نخاعی در بطن‌ها انسداد است که شامل انسداد جزئی در جریان مایع است. این انسداد می‌تواند بین بطن‌ها و سایر فضاهای اطراف مغز ایجاد شود.
علت دیگر که کمتر شایع است، جذب ضعیف مایع مغزی نخاعی است. این معمولاً با التهاب بافت‌های مغزی ناشی از بیماری‌ها یا آسیب‌ها همراه است.
در موارد نادر، تولید بیش از حد مایع مغزی نخاعی می‌تواند منجر به عدم تعادل شود که در آن مایع با سرعت بیشتری نسبت به جذب آن تولید می‌شود.
چه کسانی در معرض ابتلا به هیدروسفالی هستند؟
تعیین تعداد دقیق افرادی که به هیدروسفالی مبتلا می‌شوند یا در حال حاضر با این بیماری زندگی می‌کنند، به دلیل بروز آن در کودکان و بزرگسالان و همچنین پتانسیل ابتلا به آن در مراحل بعدی زندگی، چالش برانگیز است. با این حال، برآوردها نشان می‌دهند که تقریباً یک تا دو نوزاد از هر 1000 نوزاد با هیدروسفالی متولد می‌شوند.
هیدروسفالی می‌تواند در نوزادان یا در بدو تولد یا کمی بعد از آن ظاهر شود. در این موارد، این وضعیت ممکن است به دلایل مختلفی نسبت داده شود، از جمله:
- ناهنجاری‌های ژنتیکی ارثی که مانع از جریان مایع مغزی نخاعی (CSF) می‌شود.
- اختلالات رشدی مرتبط با نقایص مادرزادی مغز، ستون فقرات یا نخاع.
- عوارض ناشی از زایمان زودرس، مانند خونریزی بطنی.
- عفونت‌های به وجود آمده در دوران بارداری که می‌توانند منجر به التهاب در بافت مغز جنین شوند.
عوامل دیگری وجود دارند که می‌توانند خطر ابتلا به هیدروسفالی را در هر سنی افزایش دهند، مانند:
- تومور مغزی یا نخاعی
- عفونت‌های موثر بر سیستم عصبی مرکزی، مانند مننژیت باکتریایی
- صدمات یا سکته‌هایی که باعث خونریزی داخل جمجمه می‌شوند
چه زمانی برای هیدروسفالی به دکتر مراجعه کنیم؟
اگر نوزادان یا کودکان علائم زیر را داشته باشند، بسیار مهم است که هر چه سریع‌تر به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید:
- تشنج
- استفراغ مکرر بدون علت مشخص
- مشکلات مکیدن یا تغذیه
- گریه بلند و طولانی
برای سایر علائم مربوط به هیدروسفالی در هر گروه سنی، توصیه می‌شود فوراً به یک متخصص مراجعه کنید. توجه به این نکته مهم است که شرایط متعددی می‌تواند منجر به علائم مرتبط با هیدروسفالی شود. بنابراین تشخیص به موقع و دریافت مراقبت‌های مناسب ضروری است.
سوالات متداول
در حالی که هیدروسفالی را نمی‌توان به طور کامل درمان کرد، اقدامات لازم می‌تواند به طور موثری این بیماری را کنترل کرده و علائم را در بیشتر موارد کاهش دهد.
در برخی موارد، هیدروسفالی ممکن است با رسیدگی به علل زمینه‌ای مانند پیشگیری از عفونت در دوران بارداری یا مدیریت شرایطی که خطر هیدروسفالی را افزایش می‌دهد، مانند تومورهای مغزی قابل پیشگیری باشد.
در حالی که هیدروسفالی معمولاً در نوزادان و کودکان رخ می‌دهند، می‌تواند در بزرگسالی نیز به دلیل عواملی مانند تومورهای مغزی، عفونت‌ها یا آسیب‌های سر ایجاد شود.